Nou, ja en nee. Dit is de tweede keer dat ik dit artikel schrijf. De eerste keer heb ik vooral gefocust op het vinden van de ontspanning. Ontspanning in de kaak, de tong, de adem. Maar inmiddels ben ik dankzij de methode Voice Construction® van mijn docent Maurits Draijer tot voortschrijdend inzicht gekomen dat dit niet het hele verhaal is.
Om een ontspannend gevoel voor het zingen te krijgen, heb je spanning elders in het lichaam nodig. En veel meer spanning dan de meeste mensen denken. In dit artikel geef ik vier redenen waarom je een geknepen gevoel in je stem kunt hebben. In andere woorden: waarom je waarschijnlijk veel te ontspannen in je lichaam bent, zodat te veel spanning op je tere stembanden terecht komt. De eerste twee zijn fysiek en de laatste twee zijn psychologisch. Ze versterken elkaar.
Heel veel mensen (ik ben zelf geen uitzondering) zijn te slap als ze beginnen met zingen. Het energieniveau is van het niveau theekransje zonder koekjes op een druilerige zondagmiddag. Zodra je begint te zingen op theekransniveau, krijg je problemen met hoge noten. Ze gaan heel vaag klinken, heel zacht klinken of er komt een raspend geluid door. Je keel knijpt volledig dicht.
Je bent aan het zingen als een leeglopende ballon die door de kamer vliegt. Je hebt geen controle over waar je heen vliegt en na vijf seconden crash je op de vloer. Deze controle moet je leren. Je moet leren om via inspanning elders je ademstroom te controleren. Spanning, geen ontspanning. Je moet klaar staan voor de noot. Een gewichtheffer gaat ook geen kilo’s tillen zonder voorbereiding.
Verschillende zangmethoden hebben manieren bedacht om je de ademcontrole (ook wel ademsteun genoemd) te leren. De een werkt meer met het aanspannen van de buikspieren, de ander meer vanuit het uitzetten van de ribbenkast, bij weer andere methodes zing je vanuit je middenrif. De methode die ik gebruik (Voice Construction®) gaat uit van de natuurlijke reacties van het lichaam, in dit geval de schrikreactie.
Daarnaast is het belangrijk dat je van tevoren klaar te gaan staan voor de hoge noot. Je ademsteun aanzetten als je al aan het zingen bent, werkt niet goed.
Ook kun je de stembandsluiting oefenen door noten hard aan te zetten. Hier is een fantastische video van Freya Casey over stembandsluiting met oefeningen:
Het idee dat je adem vrij door je stembanden moet stromen bij het zingen, klopt niet. Je komt het idee tegen in verschillende methodes, met name voor klassieke zang. Het klopt dus niet, want je doseert juist het stromen. Een ontspannen, stromende buikademhaling gaat je goed helpen bij het mediteren, maar niet bij het zingen. Er bestaat zelfs het idee dat je als goede zanger geen sixpack kunt hebben (Dit verzin ik niet, dit idee is heel weidverspreid), want dan zou je buik niet flexibel genoeg zijn voor een vrije ademstroom. Dit is echt NOOIT aangetoond. Dus laat je sixpack voorals zitten als je het hebt.
Wat wel noodzakelijk is, is dat de ademstroom geleidelijk is en niet met horten en stoten. Veel beginnende zangers verliezen al de helft van hun lucht en spanning in de eerst halve seconde van de zin.
Als je een krachtige (hogere) toon wilt zingen, moet je hier luchtdruk achter zetten. Hiervoor moet je inspanning doen en dat kost energie. De mate van inspanning verschilt per noot. Over het algemeen: hoe hoger, hoe meer inspanning.
‘Met lucht zingen’ betekent eigenlijk dat je in plaats van alleen een toon, ook de luchtstroom hoort bij het zingen. De stembanden sluiten dan niet volledig. Dit wordt veel gebruikt in popmuziek en kan op zichzelf geen kwaad, als je het maar niet te hard probeert te doen. Jonge meiden in de puberteit hebben vaak geen volledige stemsluiting en daarom een wat hesere zangstem.
Wat ik als docent wel belangrijk vind, is dat zingen met lucht een keuze is, een kleur op de stem, en niet de enige optie. Daarom is het belangrijk om te trainen om zonder lucht en met volledige stemsluiting te zingen.
Het vorige punt ging over wat er gebeurt onder je stembanden, maar ook wat je doet boven je stembanden heeft invloed op of je een geknepen gevoel bij het zingen krijgt.
Zingen doe je meestal op woorden. Als je alles zingend precies zo uit zou spreken als dat je zegt, krijg je problemen naarmate je hoger komt. Zeg maar eens een ‘ie’ en maak daarna een laag naar hoog glijdend geluid op dezelfde ‘ie’ zonder iets in je mond aan te passen. Grote kans dat je op een gegeven moment vast loopt. Om de ‘ie’ lekker te kunnen blijven zingen, moet je namelijk je klinker aanpassen. Dat heet klinkermodificatie. Doe je dit niet, dan moet je veel harder dan nodig werken om een hoge noot te kunnen zingen.
Per methode en per muziekstijl zijn er weer andere strategieën om je klinker aan te passen. Ik geef je algemene voorbeelden wat van invloed is op de klank:
Dit zijn maar een paar voorbeelden van onderdelen in je keel- mond- neusgebied die de klank kunnen beïnvloeden en je een vrijer of meer geknepen gevoel in je stem kunnen geven.
Ter illustratie Tiley Ross die in de MRI-scanner zingt en een klinker op verschillende tonen laat zien.
Je kunt gaan experimenteren met verschillende standen van je mond, tong en lippen om te kijken of dit helpt bij het geknepen gevoel in je keel. Het beste is het om dit te doen met een gediplomeerd zangdocent als gids.
Het is verder ondoenlijk om alle mogelijke standen afzonderlijk van elkaar te proberen en je lichaam hierin te controleren. Daarom is het vaak zoeken via metaforen naar hoe je een voor jou optimale stand van je mond kunt vinden. Metaforen die ik ben tegengekomen:
“zet je keel open” “kiss and smile”, “zet je mond boven je hoofd”, “doe een beginnende gaap” en “zing vanuit een lach”.
In de zangles zoeken we naar wat optimaal is voor jou. Je leert jezelf feedback te geven over welke strategieën werken. Je hebt de juiste aansturing nodig en de rest regelt je lichaam zelf.
Soms kan het ook werken om gewoon een klank na te doen. Maar dan is het wel belangrijk dat je probeert te achterhalen hoe het voelde en wat je anders deed dan daarvoor. Anders kun je het niet zonder voorbeeld reproduceren.
Om lekker te kunnen zingen moet je per toon de stand van je mond en de klinker aanpassen. Hiervoor kun je metaforen gebruiken en gaan experimenteren wat voor jou het beste werkt.
Let op: als je niet goed fysiek bent ingesteld op de noot (zie punt 1), dan kun je de gekste bekken trekken en geen verschil merken.
Het eerste dat ik trainde in mijn zanglessen was het ontspannen van de kaak. Hoe losser de kaak was, hoe beter het geluid werd. Kaakklemmen is een bekende strategie van beginnende zangers om een gevoel van controle op de noot en de articulatie te houden. De kaak moest daarom los en ontspannen, maar niet te ver open, want dat was ook weer niet ontspannend. Veel beweging mocht er niet inzitten.
Maar net als met de adem: is het wel de beste strategie om de kaak volledig te ontspannen en los te laten hangen? Niet altijd. Ook hier: experimenteer wat er voor jou werkt en staar je niet blind op het volledig ontspannen van de kaak. Ook het punt van Dr Dan vind ik goed: “De functie van de kaak bij de articulatie is secundair, ondergeschikt aan de tong.”
Wat uit de bovenstaande punten blijkt, is dat je om minder geknepen te zingen:
– Met energie moet zingen.
– Moet experimenteren met je stem en klank.
Zodra er een noot aankomt die nooit lukt, moet je denken: yes, ik ga weer eens wat nieuws proberen. Maar wat de meeste mensen denken is: oh nee, daar komt die noot weer aan. Je gaat je mentaal schrap zetten voor de moeilijke noot in een soort freeze-stand. Je kunt alleen nog doen wat je eerder al deed en wat toen ook niet werkte. Je bent dus niet aan het experimenteren en je energie gaat naar de angst om de noot te laten mislukken en niet naar de noot zelf.
Wat er vervolgens komt, is een soort halfbakken geluid van een theekransje zonder koekjes op een druilerige zondagmiddag via Zoom in een lockdown.
Zodra je tijdens het oefenen angst voor mislukking of een lelijke noot voelt opkomen, zet die angst om in energie die je in de noot wilt steken. Bedenk een strategie om toe te passen en zet jezelf fysiek schrap voor de noot. Als het werkt, doe het dan nog een aantal keer op dezelfde manier en analyseer precies wat je deed waardoor het werkte.
Wees niet bang om iets anders te doen dan je deed en daarmee te falen. Je kunt het zo vaak opnieuw proberen als je wilt, het is geen spel met drie levens.
Alle begin is moeilijk. Mijn vriend en pianodocent Luca gaf een goede vergelijking. Als je een auto leert bedienen op de weg, moet je in het begin ook ieder stapje bedenken: motor inschakelen, koppeling indrukken en rem vasthouden, handrem van de auto, auto in eerste versnelling zetten, voet van de rem naar het gaspedaal, koppeling geleidelijk op laten komen en een beetje gas bijgeven.
Ik weet al deze stappen nog, omdat het bij mij heeeeel lang heeft geduurd voordat ik het een soort van automatisch kon. Dat was vreselijk oncomfortabel, maar wel noodzakelijk.
Als je stopt op het moment dat je vindt dat je te veel moet nadenken, dan geef je eigenlijk op, omdat het ongemakkelijk voelt. Dat is zonde. Je kunt wel tussendoor even een pauze houden, iets makkelijks of totaal anders zingen en het daarna weer proberen.
En dan eindelijk, na veel pogingen, heb je een fantastische noot gezongen. De noot voelde vrij en het voelde alsof je borstkas open stond. De lucht kon er zo doorheen. Je kon de noot zonder problemen 10 seconden aanhouden.
Een dag later probeer je het weer. Maar wat heb je onthouden? Dat de noot heel vrij en ontspannen was. Zie je wel, je moet wel vrij, ontspannen en stromend zingen.
Wat vaak wordt vergeten, is dat er een verschil is tussen een vrij en stromend gevoel en wat je daadwerkelijk hebt gedaan. Je hebt namelijk keihard gewerkt voor die fantastische noot. Maar omdat je toen een optimale strategie had, voelde de noot daarna vrij.
Bij een volgende poging ga je proberen net zo vrij te zingen. Wat er dan gebeurt: je wordt weer slap en je bent terug bij af.
Dit is het fenomeen dat we eerde het goede gevoel onthouden dan het werk wat we ervoor hebben gedaan. Dat is ook maar goed ook, want anders zou je pijn en ziekte steeds herbeleven. Mijn docent Maurits Draijer wees me hierop.
Mensen willen vrij zingen, dat is het doel. Maar daarvoor moet je: werken, falen, nadenken en experimenteren. Allemaal dingen die je hersenen niet zo leuk vinden en dus maken ze ervan: open klank, vrije stem, stromende adem, ontspanning.
Trap niet in de ontspanningsprikkel van het brein: bedenk altijd wat je strategie was toen het goed ging en probeer die strategie toe te passen.
Pas als je de strategie hebt geautomatiseerd, hoef je er niet meer over na te denken om de strategie toch te doen. Dat is je beloning voor je harde werk!
Wat kun je als eerste doen om het geknepen gevoel in je stem op te lossen? Begin eens met jezelf vragen te stellen bij het zingen:
Om weer terug te komen op de auto, hier vraag je jezelf dus eigenlijk: waar zit het gaspedaal en wat doet die koppeling eigenlijk?
Daarna kun je strategieën toepassen voor het verhogen van je luchtdruk en het efficiënt gebruiken van je klinkers. Je kunt de van internet plukken en je kunt zelf experimenteren.
Als je er niet uit komt, raad ik je aan om zanglessen te nemen bij een gediplomeerd docent.
Extra: lees hier ook het verhaal van mijn docent Maurits Draijer.
Het is mijn taak als docent om aan te geven wat je ontmoedigt. Om je vooraf voor te bereiden op de obstakels die je kunt tegenkomen, heb ik in dit artikel zes van de meest voorkomende fouten opgeschreven die beginnende zangers maken.
We willen allemaal zo perfect klinken als onze favoriete artiesten, met net zo’n mooie stem. Maar ook zij offeren soms hun techniek of intonatie een beetje (of wat meer) op voor bijvoorbeeld de boodschap van het lied of hun unieke stemgeluid.
4 Vragen over hoe je om kan gaan met astma tijdens het zingen
